Stervensproces laatste levensfase: Wat je kan verwachten in de laatste dagen

Wanneer iemand de laatste levensfase bereikt, begint een proces dat zowel fysiek als emotioneel diep ingrijpend is. Het stervensproces in de laatste levensfase kent bepaalde patronen en symptomen die naasten kunnen helpen begrijpen wat er gebeurt. In dit artikel leggen we graag uit wat je kunt verwachten, zodat je beter voorbereid bent en rust vindt in de wetenschap dat veel verschijnselen volkomen normaal zijn.

Niet meer willen eten of drinken  

Eén van de eerste signalen van het stervensproces in de laatste levensfase is verlies van eetlust. Mensen die sterven hebben vaak geen trek meer. Het lichaam is bezig met afscheid nemen, en heeft geen behoefte meer aan voeding. Darmen vertragen, de mond wordt droger, slikken wordt moeilijker. Dit kan moeilijk zijn voor familie om te zien.

Een cliënt van ons, meneer De Vries, at op een gegeven moment nauwelijks meer. Onze zorgverlener gaf hem kleinere porties en vooral vocht. Maar zijn familie maakte zich zorgen. Ze dachten dat hij zou sterven van de honger, en vroegen of hij niet verplicht gevoed moest worden. We legden uit dat zijn lichaam juist aangaf dat het genoeg was. Door hem te forceren, zouden we hem alleen maar onrust of ongemak geven. Toen ze begrepen dat dit onderdeel was van het stervensproces, konden ze zich beter neerleggen bij wat er gebeurde, en er écht voor hem zijn.

Toenemende behoefte aan slaap en stilte

Het lichaam heeft weinig energie over in de terminale fase. Iemand kan daardoor steeds meer slapen. Vaak worden contactmomenten korter, totdat iemand in een diepe slaap raakt waaruit hij of zij niet meer wakker wordt.

Wat je kunt doen: Je aanwezigheid blijft waardevol. Houd een hand vast, praat zachtjes, zet rustgevende muziek op. Zelfs zonder reactie wordt dit vaak nog waargenomen.

Veranderingen in de ademhaling (apneu en reutelen)

Veel mensen merken dat de ademhaling verandert. Er kunnen pauzes ontstaan – soms van meer dan tien seconden – die beangstigend kunnen lijken. Dit heet apneu en hoort bij het stervensproces in de laatste levensfase. Daarnaast kan een reutelend geluid ontstaan doordat slijm zich ophoopt in de keel. Ook dit is normaal en betekent niet dat iemand stikt.

Tip: Veel mensen denken bij reutelen dat iemand stikt. Maar het lichaam is al aan het loslaten. Blijf rustig. Reutelen klinkt veel zwaarder dan het is en veroorzaakt doorgaans geen pijn. Iemand voelt er vaak zelf niks van. Het is vooral voor de familieleden vervelend, omdat het eng klinkt.

Onrust en verwarring: een delier

Soms raken mensen in de laatste levensdagen in de war. Ze herkennen hun omgeving niet meer, worden achterdochtig of onrustig. Dit heet een delier en komt veel voor in de terminale fase. Het is een vorm van acute verwardheid die vaak ineens ontstaat. Iemand kan wartaal uitslaan, ’s nachts wakker worden en dingen zien of horen die er niet zijn.

Wat helpt: Een delier is heftig. Voor degene die het meemaakt, maar zeker ook voor de familie. Medicatie of structuur kunnen helpen, maar het belangrijkste is: blijf rustig, blijf nabij. En weet dat het een gevolg is van het stervensproces en geen teken dat je dierbare ‘gek’ is geworden.

Een koudere huid, blauwe handen en voeten

Als het sterven nadert, gaat het bloed vooral naar de organen. Handen, voeten, oren en neus kunnen koud aanvoelen of blauw verkleuren. Dit is normaal. Het lichaam focust zich op het allerlaatste: het loslaten van het leven.

Wat je niet hoeft te doen: Uit liefde en zorg bedekken mensen soms extra de handen of voeten, in de hoop hun dierbare warm te houden. Maar in deze fase van het stervensproces heeft dat weinig effect; het lichaam kiest zelf waar het nog energie naartoe stuurt.

Sluimeren of niet meer reageren

Veel mensen slapen in de laatste fase veel of raken in een soort diepe slaap. Praten wordt moeilijk. Maar dat betekent niet dat iemand niets meer meekrijgt. Geluiden, aanraking en aanwezigheid kunnen tot het einde toe troost bieden.

Tip: Probeer te blijven praten met je dierbare. Een grote kans dat hij of zij alles hoort, en jouw woorden en aanwezigheid voelt.

Wat zijn de kenmerken van een stervend lichaam?

In de volgende poster van Carend en TVV  kan je alle kenmerken zien:

Download hem hier voor de volledige grootte.

Top 10 tips voor naasten in de laatste levensfase

Sterven meemaken is intens. Het is kwetsbaar, verwarrend en vaak ook heel liefdevol. Hieronder tien tips die kunnen helpen als je ernaast staat:

• Wees er gewoon. Je hoeft niets te ‘doen’.
• Houd een hand vast. Aanraking geeft rust.
• Praat zachtjes. Ook in coma kan iemand nog horen.
• Uit je gevoel. Verdriet mag er zijn.
• Stel vragen aan de zorgverleners. Geen vraag is raar.
• Zorg ook voor jezelf. Eet, slaap en neem pauzes.
• Verwacht geen perfect afscheid. Het is vaak rommelig, stil en rauw tegelijk.
• Laat los wat ‘moet’. Volg het ritme van je dierbare.
• Blijf vertellen wat iemand voor je betekent. Ook zonder reactie komt het aan.
• Onthoud: je doet het goed. Gewoon door er te zijn.

Tot het allerlaatst, thuis

Bij Attenza helpen we mensen om in hun eigen omgeving afscheid te nemen. Met vertrouwde zorg, liefdevolle begeleiding en aandacht voor menselijkheid zorgen wij dat het stervensproces in de laatste levensfase zo vredig mogelijk verloopt.

Veelgestelde vragen over sterven (FAQ’s)

1. Hoe weet je dat iemand in de laatste levensfase zit?
   Signalen zoals veel slapen, verminderde eetlust, verwarring, en koude ledematen wijzen op de laatste fase van het leven.
2. Is het normaal dat iemand stopt met eten?
   Ja. Het lichaam heeft geen energie meer nodig. Voeden kan zelfs ongemak veroorzaken.
3. Wat is een delier en hoe herken je dat?
   Een delier is acute verwardheid. Mensen kunnen onrustig worden, hallucineren of ’s nachts wakker worden.
4. Is reutelen pijnlijk voor de stervende?
   Nee. Het klinkt heftig, maar het veroorzaakt meestal geen pijn.
5. Wat kan ik doen als iemand niet meer reageert?
   Blijf nabij. Houd de hand vast, praat zacht. Dat geeft rust en troost.
6. Hoe kan Attenza helpen in de laatste levensfase?
   Wij bieden palliatieve zorg thuis – met rust, uitleg en nabijheid voor zowel de patiënt als de familie.

Ontdek meer